Kasteel Boterberg
IN ONTWERP
Tekening in potlood en houtskool op tekenpapier
Van heidegrond tot statig buitenverblijf (1846–1874)
In 1846 verwerft Paul Moons, een Antwerpse industrieel, een uitgestrekt stuk onontgonnen heidegrond in Kalmthout. In totaal gaat het om zo’n 120 hectare. Zijn kinderen nemen enkele decennia later het initiatief om een landhuis op het domein te bouwen. Rond 1874 verrijst er een neorenaissancistisch kasteeltje, omgeven door bos, boomgaard en landbouwgrond. De bijgebouwen worden opgetrokken in een Vlaamse neorenaissancestijl, kenmerkend voor de architecturale mode van die tijd.
Een kasteel in Tudorstijl (20ste eeuw)
Begin 20ste eeuw komt het domein in handen van Hector Carlier, bankier en medeoprichter van Petrofina. Hij moderniseert het gebouw grondig en voegt een vleugje Britse grandeur toe: de gevels, dakstructuren en torens krijgen uitgesproken Tudor-allures. Architect Max Winders tekent in 1922 voor een grote uitbreiding, waarbij onder meer een zuidvleugel wordt toegevoegd. Het domein groeit uit tot meer dan 230 hectare en ademt prestige en macht. Vergeten parel (2007–2010) Na het overlijden van de laatste erfgename van Carlier in 2007 valt het domein stil. Het kasteel staat leeg, het terrein verwaarloost en de toekomst van het patrimonium oogt onzeker. Zoals zovele kastelen uit die tijd dreigt ook Boterberg ten onder te gaan aan tijd, kost en gebrek aan visie.
Nieuwe adem: cohousing op erfgoedgrond (2010–heden)
Een ommekeer komt wanneer een groep burgers, met steun van een projectontwikkelaar, het domein aankoopt met een ambitieus plan: de herbestemming van het kasteeldomein tot een cohousingproject. Niet als museum of luxeproject, maar als leefruimte met respect voor het verleden én het landschap. Vandaag biedt het domein plaats aan zeven gezinnen die wonen in de gerestaureerde bijgebouwen. Het kasteel zelf fungeert als gedeelde ruimte met kantoren, een loft, gastenkamers en ontmoetingsplekken. Regenwater wordt opgevangen, er is superisolatie toegepast en delen van het domein zijn ecologisch heraangelegd. De vroegere landbouwgronden en bossen, deels in beheer van Natuurpunt, sluiten naadloos aan op het beschermde landschap van de Kalmthoutse Heide.
Erkenning en toekomstvisie
In 2017 bekroont de Vlaamse overheid het project met de Onroerenderfgoedprijs, een erkenning voor de innovatieve, participatieve en duurzame aanpak. Het kasteel Boterberg wordt niet enkel bewaard als herinnering aan een rijk verleden, maar ook als levend bewijs dat erfgoed en hedendaags wonen geen tegenstelling hoeven te zijn.